Een geschorste (oud-)advocaat heeft gedurende een vastgestelde publicatietermijn géén recht op wissing van zijn persoonsgegevens van de lijst van geschorste en geschrapte advocaten op de website van de Nederlandse Orde van Advocaten. Deze (oud-)advocaat kan zich gedurende de publicatietermijn dus niet met succes beroepen op het zogenoemde ‘recht op vergetelheid’ (artikel 17 van de Algemene verordening gegevensbescherming).
Dit heeft de afdeling bestuursrechtspraak Raad van State bevestigd in haar uitspraak van 23 februari 2022 (ECLI:NL:RVS:2022:569). De Afdeling stelt de Nederlandse Orde van Advocaten daarmee in het gelijk. In deze zaak heeft Liselotte Lubbers de Nederlandse Orde van Advocaten bijgestaan.
Wat vooraf ging
In een zaak tussen dezelfde partijen oordeelde de Afdeling eerder nog dat geen noodzaak bestond om de naam van de oud-advocaat zonder tijdsbeperking gepubliceerd te houden op de lijst van geschorste en geschrapte advocaten. Dit betekent dat wissing van persoonsgegevens op enig moment op grond van de AVG mogelijk zou moeten zijn. Zie ABRvS 20 januari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:111. Deze nieuwe uitspraak van 23 februari 2022 maakt duidelijk dat destijds het ontbreken van een tijdsbeperking doorslaggevend was. De Afdeling bevestigt nu dat het mét tijdsbeperking gepubliceerd houden van de naam op de lijst wel nodig is voor de vervulling van de taak van algemeen belang. De (oud-) advocaat kan zich gedurende de vastgestelde publicatietermijn dus (toch) niet met succes beroepen op het recht op vergetelheid. Bij het vaststellen van de publicatietermijn is aangesloten bij artikel 8a, derde lid, van de Advocatenwet. Deze termijn is voor de maatregel van schorsing in beginsel tien jaar, maar kan door de tuchtrechter worden verkort.
Hieronder wordt een aantal relevante aspecten van de recente uitspraak van de Afdeling nader uitgelicht.
Achtergrond
Advocaten zijn onderworpen aan het advocatentuchtrecht. Als een tuchtklacht tegen een advocaat gegrond wordt verklaard, kan de tuchtrechter een maatregel opleggen: een waarschuwing, een berisping, een geldboete, de schorsing in de uitoefening van de praktijk voor de duur van ten hoogste een jaar of de schrapping van het tableau. De zwaarste maatregelen, de schorsing en de schrapping, zijn openbaar.
Er bestaan twee regimes van openbaarheid naast elkaar. Artikel 8a van de Advocatenwet regelt openbaarheid van de op het tableau verwerkte gegevens. Artikel 8b Advocatenwet bepaalt dat de secretaris van de algemene raad van de Nederlandse Orde van Advocaten (hierna: “NOvA”) daarnaast actief schriftelijk een lijst openbaar maakt van gegevens over advocaten aan wie de tuchtrechter een onherroepelijke schorsing of schrapping heeft opgelegd. De NOvA publiceert deze lijst van geschorste en geschrapte advocaten op haar website.
Waar gaat het om?
Deze kwestie gaat om een advocaat die onvoorwaardelijk is geschorst voor de duur van vier maanden. In het geval van deze advocaat, heeft de tuchtrechter bepaald dat de schorsing voor eenieder voor een periode van vijf jaar zichtbaar zal zijn op het tableau.
De gegevens van de advocaat zijn opgenomen op de openbare lijst van geschorste en geschrapte advocaten op de website van de NOvA. De advocaat heeft zich kort daarna (ruim voor het verstrijken van de publicatietermijn) op eigen verzoek laten schrappen van het tableau. Hij is vanaf dat moment niet langer als advocaat werkzaam. Om die reden is op het tableau niet langer voor eenieder zichtbaar dat hij geschorst is geweest. Zijn naam is echter wel blijven staan op de lijst op de website van de NOvA. De oud-advocaat vreest dat de vindbaarheid van de lijst voor hem nadelige effecten zal hebben in bijvoorbeeld sollicitatieprocedures. Hij wil daarom dat niet meer online vindbaar is dat hij in het verleden een tuchtrechtelijke maatregel opgelegd heeft gekregen.
De NOvA heeft het verzoek van de oud-advocaat afgewezen. De Afdeling heeft de NOvA in haar uitspraak van 20 januari 2021 opgedragen een nieuw besluit te nemen, waarbij de NOvA moest ingaan op de vraag of het geplaatst houden van de oud-advocaat op de lijst van geschorste en geschrapte advocaten nog noodzakelijk is na zijn vrijwillige schrapping van het tableau.
In het nieuwe besluit van 31 maart 2021 heeft de NOvA kenbaar gemaakt dat de duur van publicatie van persoonsgegevens op de lijst wordt beperkt tot tien jaar. Dit is dezelfde termijn als van de zichtbaarheid voor eenieder van aan advocaten opgelegde schorsingen op het tableau. Als de tuchtrechter de tienjaarstermijn van artikel 8a, derde lid, Advocatenwet heeft beperkt in duur, zal deze kortere duur ook gelden voor publicatie op de lijst. Voor de betreffende oud-advocaat betekent dit dat na vijf jaar zijn naam van de lijst wordt gehaald. De NOvA heeft zich op het standpunt gesteld dat het feit dat de oud-advocaat zich vrijwillig heeft laten schrappen van het tableau, niet betekent dat vermelding op de lijst vanaf dat moment niet meer nodig was. Anders wordt geen recht gedaan aan het doel van de wetgever dat de publicatie in het belang is van het vertrouwen in de integriteit van de advocatuur en de zuiverende werking binnen de beroepsgroep. Dat de persoonsgegevens van de oud-advocaat op de lijst zijn geplaatst om te voldoen aan een wettelijke verplichting, betekent niet dat ze niet op de lijst gepubliceerd mogen blijven met het oog op een ander gerechtvaardigd verwerkingsdoel, namelijk het vervullen van een taak van algemeen belang. De NOvA is tot slot tegemoetgekomen aan het verzoek om de lijst te ontkoppelen met zoekmachines op internet. Het gevolg daarvan is dat de lijst nu niet meer verschijnt als in zoekmachines wordt gezocht op de naam van de betreffende oud-advocaat.
De oud-advocaat heeft tegen het besluit van 31 maart 2021 beroep ingesteld.
Het toetsingskader
De Afdeling ziet zich wederom voor de vraag gesteld of de betreffende oud-advocaat, gelet op artikel 17 van de AVG, het recht heeft op wissing van zijn persoonsgegevens. De publicatie door de NOvA van de persoonsgegevens op de lijst is nodig om te voldoen aan de wettelijke plicht die volgt uit artikel 8b van de Advocatenwet. Die wettelijke plicht geldt volgens de Afdeling echter niet voor het vervolgens gepubliceerd houden van de naam op de lijst. Het gepubliceerd houden zou wel nodig kunnen zijn voor het vervullen van een taak van algemeen belang. Bij de beoordeling of hiervan sprake is, heeft de Afdeling eerst vastgesteld wat het doel is van het openbaar maken van de lijst van geschorste en geschrapte advocaten. Vervolgens is beoordeeld of het gepubliceerd houden van de naam van de oud-advocaat op de lijst nodig is om dat doel te bereiken.
Wat is de taak van algemeen belang en wat zijn de doeleinden?
Het publiceren en gepubliceerd houden van persoonsgegevens op de lijst en op het tableau, zodat voor eenieder zichtbaar is dat aan een advocaat een maatregel is opgelegd, is een taak van algemeen belang. De doeleinden van deze taak zijn omschreven in de nota van wijziging (Kamerstukken II, 2010/11, 32 382, nr. 8). Hierin staat dat het openbaar maken van persoonsgegevens van advocaten aan wie een maatregel is opgelegd in het belang is van een goede rechtsbedeling.
“Daarbij wordt in het bijzonder van belang geacht dat (potentiële) cliënten kennis moeten kunnen nemen van aan advocaten opgelegde schorsingen en schrappingen. Hiermee wordt bijgedragen aan de transparantie en integriteit van het beroep. De kennis hierover kan cliënten helpen bij het maken van een zorgvuldige keuze voor een advocaat. Met openbaarmaking wordt dan ook tevens een consumentenbelang gediend. Van openbare toegankelijkheid van informatie over antecedenten gaat een zuiverende werking uit. […] Hiermee kan worden voorkomen dat andere beroepsgenoten beroepsregels overtreden. Het houdt hen waakzaam.”
Het publiceren van persoonsgegevens op een lijst is een actievere vorm van openbaarmaking dan zichtbaarheid van opgelegde maatregelen op het tableau. Dit werd door de wetgever wenselijk geacht. In de nota van wijziging staat daarover:
“Van een rechtzoekende die al gebruik maakt van de diensten van een advocaat kan niet verwacht worden dat hij periodiek informatie opvraagt om te zien of tegen betrokkene ondertussen maatregelen zijn opgelegd en of deze nog bevoegd is om als advocaat op te treden. Om die reden is het wenselijk dat de NOvA actief gegevens openbaar maakt omtrent advocaten aan wie onherroepelijk een schorsing is opgelegd of die van het tableau geschrapt zijn. […]. Naast bescherming van cliënten die al een advocaat hebben, is de preventieve werking van actieve openbaarmaking van belang. Met actieve openbaarmaking wordt aan de samenleving als geheel en aan beroepsgenoten in het bijzonder een krachtig signaal gegeven dat naleving van (beroeps)normen actief wordt gehandhaafd. Het verschaft transparantie in de werking van het tuchtrecht, waarmee het maatschappelijk vertrouwen in de advocatuur is gediend.”
Is het gepubliceerd houden nodig voor de vervulling van een taak van algemeen belang?
De publicatie is in het belang van (onder meer) het vertrouwen in de integriteit van de advocatuur en de zuiverende werking binnen de beroepsgroep. Dat voor iedereen zichtbaar is dat aan advocaten, als zij in functie zijn, maatregelen worden opgelegd als zij tuchtrechtelijk verwijtbaar handelen, geeft aan de samenleving en aan beroepsgenoten een signaal dat wordt gehandhaafd op de naleving van (beroeps)normen. Dat een oud-advocaat niet meer als advocaat werkt, betekent volgens de Afdeling niet dat het gepubliceerd houden van diens persoonsgegevens op de lijst niet meer bij zou dragen aan deze doelen. De persoonsgegevens worden niet voor een ander doel verwerkt dan dat wordt gediend met de taak van algemeen belang. Er is dus géén sprake van handelen in strijd met het beginsel van doelbinding.
De Afdeling toetst vervolgens of het noodzakelijkheid is om voor die doelen de persoonsgegevens te verwerken. Daartoe maakt de Afdeling in rechtsoverweging 6.3 een afweging van alternatieven en belangen. De NOvA heeft volgens de Afdeling aannemelijk gemaakt dat met het anonimiseren of pseudonimiseren van de gegevens, de doelen niet op dezelfde wijze bereikt kunnen worden. Dit doet afbreuk aan de transparantie van de tuchtrechtspraak, terwijl transparantie belangrijk is voor het maatschappelijk vertrouwen in de advocatuur. Daarbij staat in de hiervoor genoemde nota van wijziging dat persoonsinformatie over de advocaat in beginsel openbaar is. De wetenschap voor een advocaat dat voor een bepaalde tijd zijn naam wordt gepubliceerd als hij de beroepsnormen overtreedt en daarvoor een maatregel krijgt opgelegd, draagt bij aan de zuiverende werking binnen de beroepsgroep.
Om deze reden(en) kan de betreffende (oud-)advocaat gedurende de vastgestelde publicatietermijn zich niet met succes beroepen op het recht op wissing van persoonsgegevens.
